Την 21η Μαρτίου, όπως κάθε χρόνο γιορτάστηκε η Παγκόσμια Ημέρα της Δασοπονίας. Παίρνοντας αφορμή από την ημέρα αυτή μια αδρομερής αναδρομή στα δασικά πράγματα θα ήταν σκόπιμη και χρήσιμη.
Από την αρχή της Τουρκοκρατίας, μεγάλος αριθμός του ελληνικού πληθυσμού μετακινήθηκε προς τα ορεινά, επειδή δεν μπορούσε να αντέξει τη σκληρή καταπίεση του κατακτητή. Άλλωστε, οι Τούρκοι εύκολα μπορούσαν να διαρπάζουν τα αγαθά των κατοίκων των πεδινών περιοχών και να εξανδραποδίζουν τα παιδιά τους, για τα χαρέμια, τους οντάδες τους, αλλά και τους γενίτσαρους.
Έτσι εξηγείται που όλα τα ορεινά της Ελλάδας ήταν γεμάτα με χωριά που σε μερικές περιπτώσεις άκμασαν και έγιναν ξακουστά.
Όπως ήταν φυσικό, η πίεση στο δάσος ήταν τεράστια, λόγω των βιοτικών αναγκών που έπρεπε να ικανοποιηθούν. Πολλά δάση εκχερσώθηκαν, για να δημιουργηθούν καλλιέργειες ή βοσκότοποι.
Άλλωστε, επί Τουρκοκρατίας δεν υπήρχε δασική πολιτική. Η ξύλευση και εν γένει οι καρπώσεις από τα δάση ήταν ελεύθερες.
Μόνο όποιες εκμεταλλεύσεις μπορούσαν να αποδώσουν έσοδα, πραγματοποιούνταν και κατέληγαν στον Τούρκο διοικητή της περιοχής. Με την έλευση των Βαυαρών, έγινε η πρώτη προσπάθεια λελογισμένης διαχείρισης, με την προστασία, ρύθμιση καρπώσεων και φορολογία δασικών προϊόντων.
Πρώτος διαχειριστής το Υπουργείο Οικονομικών. Η πρώτη οργάνωση της Δασικής Υπηρεσίας στο Υπ. Οικονομικών έγινε το 1836, με το διάταγμα “Περί διοργάνωσης των Δασονομιών”. Προϊστάμενος ήταν οικονομικός έφορος. Εισηγητής Δασάρχης, ο οποίος εκτελούσε χρέη Επιθεωρητή Δασών ολόκληρου του βασιλείου.
Το 1838, έγιναν οι υποεπιθεωρήσεις. Οι πρώτοι δασικοί υπάλληλοι (επιθεωρητές, δασάρχες, δασοκόμοι), δεν ήταν δασικοί υπάλληλοι με τη σημερινή έννοια. Ηταν Βαυαροί χωροφύλακες.
Το 1836 γίνεται καταγραφή των δασών κατά Δασονομείο, που προϋποθέτει την ύπαρξη δασονόμων.
Λόγω των περιορισμών που άρχισαν να ισχύουν ως προς τις καρπώσεις στα δάση, υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις από πλευράς πολιτών, διότι, πριν, όλες οι δραστηριότητες μέσα στα δάση ήταν ελεύθερες. Το 1843 απολύθηκαν όλοι οι ξένοι (κυρίως Βαυαροί), εκτός από τους φιλέλληνες.
Τα Δασονομεία διαλύθηκαν το 1877, οπότε το σύστημα καταργήθηκε και απολύθηκε όλο το δασονομικό προσωπικό.
Ουσιαστικά, Δασική Υπηρεσία μέχρι το 1843 δεν υπήρχε. Μόλις το έτος αυτό συστήθηκε Τμήμα Δασών στο Υπουργείο Οικονομικών. Κατά το έτος αυτό, νόμος προέβλεπε Σώμα από 20 δασολόγους, 52 αρχιφύλακες και 298 δασοφύλακες.
Οι δασάρχες εκλέγονταν από τη χωροφυλακή. Αυτοί είχαν τη φύλαξη και οι οικονομικοί έφοροι την έκδοση των αδειών υλοτομίας. Διαχείριση των δασών, όλο αυτό το διάστημα δεν υπήρχε. Αλλωστε, η Πολιτεία δεν ενδιαφερόταν για τα δάση, λόγω της παγιωμένης αντίληψης των πολιτών από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ότι η εκμετάλλευση των δασών πρέπει να είναι ελεύθερη. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση υπουργού Οικονομικών της εποχής όταν χορηγήθηκε άδεια υλοτομίας εν λευκώ σε ισχυρό οικονομικό παράγοντα και του επισημάνθηκε ότι σε λίγο δεν θα υπάρχει δάσος, εκείνος κραύγασε: “Χρήματα θέλω και όχι δάσος”. Το 1899 στάλθηκαν στη Γαλλία 6 υπότροφοι να σπουδάσουν δασολογία. Το 1896 ιδρύθηκε στη Βυτίνα Γορτυνίας η Δασοκομική Σχολή Βυτίνας, με δύο Πρώσους δασολόγους ως καθηγητές. Οι πρώτοι Δασοκόμοι αποφοίτησαν από τη Σχολή το 1899 και τοποθετήθηκαν ως δασοτεχνικοί εισηγητές, πλησίον των Αξιωματικών της Χωροφυλακής, οι οποίοι ασκούσαν καθήκοντα Δασαρχών.
Το 1900 ήλθαν από το εξωτερικό έξι δασολόγοι που στάλθηκαν για μεταπτυχιακές σπουδές.
Το 1911, το Τμήμα Δασών μεταφέρθηκε στο νεοϊδρυθέν Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το δασικό προσωπικό αυξήθηκε σε 70 αρχιφύλακες και 430 Δασοφύλακες.
Με το Ν. 488/1914, προβλεπόταν ότι η θέση Δασάρχου καταλαμβάνει αποκλειστικά Δασολόγος, μόνο αν δεν υπάρχει αξιωματικό της Χωροφυλακής. Ο αριθμός των δασολόγων δεν μπορούσε να υπερβεί τους 10, ενώ τα Δασαρχεία ανέρχονταν σε 38. Το 1917 ιδρύθηκε το Υπουργείο Γεωργίας, και σε αυτό εντάχθηκε και η Δασική Υπηρεσία, προαχθείσα σε Διεύθυνση Δασών. Το 1917-’18 ιδρύθηκε η Δασολογική Σχολή, αρχικά στην Αθήνα και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Το 1915, ιδρύθηκε η Δασοκομική Σχολή Αγιάς, η οποία λειτούργησε μέχρι το 1926. Τελικά, η Δασική Υπηρεσία έπαψε να έχει σχέση με τη Χωροφυλακή το 1921. Χρειάστηκαν 100 χρόνια (1821-1921) ώστε τα δάση να ανατεθούν εξ ολοκλήρου στη Δασική Υπηρεσία και να αρχίσει η διαχείρισή τους με δασοπονικούς κανόνες.
Οι Δασοκόμοι που αποφοίτησαν από τις Δασοκομικές Σχολές Βυτίνας και Αγιάς, τοποθετήθηκαν στα Δασαρχεία και τα Δασονομεία, τα οποία με το Β.Δ. του 1922 “περί Δασονομείων” καθιερώθηκαν ως αυτοτελείς Υπηρεσιακές Μονάδες.
Το διάστημα 1922-’29, οι κλάδοι των Δασολόγων και Δασοκόμων υποβαθμίστηκαν με αποτέλεσμα, από κάποιο δασικό υπάλληλο να δολοφονηθεί ο διευθυντής Δασών του Υπ. Γεωργίας Μαρκόπουλος και ο δασολόγος Δεβερώνης.
Το 1930, συστήθηκε Σχολή μετεκπαίδευσης αποφοίτων των Δασοκομικών Σχολών και αυτό αποτελούσε προσόν για την κατάληψη θέσεων Δασονόμων.
Το έτος 1935, ήταν έτος αναταραχής για τις Δασικές Υπηρεσίες. Συνέπεια τούτου, απολύθηκαν 2 επιθεωρητές Δασών, 3 δασάρχες, και 58 δασονόμοι και δασοκόμοι.
Με τον Ν. 857/37 “περί αιγοβοσκής”, επί εποχής Ιωάννη Μεταξά απαγορεύτηκε η αιγοβοσκή αρχικά στα δάση ελάτης και στη συνέχεια σε όλα τα δάση, ακόμα και στα πουρνοτόπια. Σφαγιάστηκαν τότε 5 εκατομμύρια γίδια και αυτό αποτέλεσε μεγάλο οικονομικό πλήγμα για τον ορεινό πληθυσμό. Μετά τη λήξη της ανωμάλου καταστάσεως, εισήχθη αριθμός 5 εκατομμυρίων αιγών από την Τουρκία και διανεμήθηκαν στους κατοίκους της υπαίθρου.
Με το Ν. 1644/42, ιδρύθηκε το Δασαρχείο Αγιάς, το οποίο υπάρχει και σήμερα (καίτοι ελλιπώς επανδρωμένο).
Το 1950, αποφασίστηκε η ανασυγκρότηση των Δημοσίων Υπηρεσιών. Ως προς τις Δασικές Υπηρεσίες, υπήρξε οπισθοδρόμηση αφού σημειώθηκε μείωση προσωπικού κατά 36%. Ετσι στη Δασική Υπηρεσία υπηρετούσαν συνολικά 900 δασικοί υπάλληλοι, έναντι 1.480 προβλεπομένων. Το 1953 προβλέπονταν 1.342 και υπηρετούσαν 859.
Το 1961, με νέο οργανισμό του Υπ. Γεωργίας, το δασικό προσωπικό αυξήθηκε σε 1.496 δασικούς υπαλλήλους εν συνόλω (δασολόγους 336, δασοκόμους – δασονόμους, 590 και δασοφύλακες 570).
Αυτή είναι η αδρομερής εξέλιξη της Δασικής Υπηρεσίας και η Πολιτική των Κυβερνήσεων, έναντι των Δασών. Ποτέ η Πολιτεία δεν θέλησε τις Δασικές Υπηρεσίες ισχυρές, διότι τα καθήκοντά τους έρχονταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα των πολιτών. Εξάλλου, όπως προανέφερα, στους πολίτες είχε παγιωθεί η αντίληψη από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ότι το δάσος πρέπει να είναι στη διάθεσή του χωρίς κανέναν περιορισμό και η Δασική Υπηρεσία ήταν εμπόδιο σε αυτό.
Η αντίληψη αυτή είχε ως αποτέλεσμα πολλοί δασικοί υπάλληλοι να χάσουν τη ζωή τους, πέφτοντας θύματα αυτοδικίας, επειδή θίγονταν συμφέροντα πολιτών. Πρέπει πάντως να αναφερθεί, ότι η ένδεια των εποχών εκείνων ήταν μεγάλη και η πολλές φορές σκληρή αντιμετώπιση των προβλημάτων από πλευράς δασικών υπαλλήλων, οδήγησε σε μοιραία αποτελέσματα.
Στο άλλο άκρο, πολλοί μεγαλόσχημοι και ισχυροί παράγοντες καταπάτησαν μεγάλο μέρος της Δασικής δημόσιας περιουσίας και πλούτισαν σε βάρος του δημοσίου και των πολιτών, χωρίς καμία συνέπεια.
Δασική Σχολή Αγιάς
Πριν από 2 χρόνια, έγινε μια ημερίδα, για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση της Δασικής Σχολής Αγιάς.
Παρευρέθηκαν πάρα πολλοί από τους παλαιούς αποφοίτους της Σχολής, συνταξιούχους σήμερα, σε μια εξαιρετικά συγκινητική ατμόσφαιρα, αφού η συνάντηση αυτή έφερε αξέχαστες μνήμες στο μυαλό των παλαιών σπουδαστών και μετέπειτα συναδέλφων. Στη συνάντηση αυτή, ήταν παρών και ο τότε αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κ. Τσιρώνης.
Όπως προανέφερα η Δασική Σχολή Αγιάς, πρωτοϊδρύθηκε το έτος 1915 και λειτούργησε μέχρι το 1926, οπότε διέκοψε τη λειτουργία της. Μετά την ανώμαλη κατάσταση του 1940-’50, η Δασική Σχολή Αγιάς επανιδρύθηκε με το Β.Δ. της 8-9-1950.
Η θέση της Σχολής μεταξύ των δύο δασικών συμπλεγμάτων του Κισσάβου και του Μαυροβουνίου με τα φυλλοβόλα δάση δρυός και οξυάς, εξυπηρετούσε τους σκοπούς επιμόρφωσης του προσωπικού. Ο εν γένει σκοπός της Σχολής, ήταν η κατάρτιση προσωπικού για την εκτέλεση δασοτεχνικών και διοικητικών εργασιών.
Τα διδασκόμενα μαθήματα ήταν: Ορεινή υδρονομική, ορεινή οικονομία, έκθεση, μαθηματικά, διαχείριση δασών, ξυλομετρική, δασική βοτανική, τοπογραφία, δασική νομοθεσία, υλοχρηστική, δασική οδοποιία, θηραματοπονία, αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών κ.λπ.
Η φοίτηση ήταν διετής. Το καλοκαίρι, οι σπουδαστές εκπαιδεύονταν πρακτικά στους χώρους των εργασιών των Δασικών Υπηρεσιών και εμπέδωναν πρακτικά, όσα διδάσκονταν θεωρητικά.
Μετά την αποφοίτηση από τη Σχολή και την αφυπηρέτηση από το Στρατό, η πρόσληψη στις Δασικές Υπηρεσίες ήταν άμεση, διότι υπήρχαν μεγάλα κενά στην κατηγορία αυτή των υπαλλήλων.
Ουσιαστικό είναι να αναφερθεί εδώ ότι κατά τη διάρκεια των σπουδών, γίνονταν εκπαιδευτικές εκδρομές στα δασικά συμπλέγματα Κισσάβου και Μαυροβουνίου, διάρκειας μιας εβδομάδας.
Η μετάβαση στους χώρους εκπαίδευσης γινόταν πεζή, ώστε να σκληραγωγούνται οι σπουδαστές στην πεζοπορία, επειδή ο σωστός δασικός πρέπει να πεζοπορεί μέσα στο δάσος για την εκτέλεση των δασικών εργασιών, αλλά και να βλέπει ό,τι συμβαίνει μέσα σε αυτό. Η εκπαίδευση που γινόταν μέσα στα δάση της περιοχής ήταν πάρα πολύ σημαντική για την κατάρτιση των σπουδαστών, αλλά και για την κατανόηση του αντικειμένου του δασικού υπαλλήλου. Μεγάλο όφελος από τις εκδρομές αυτές, ήταν και το ότι σφυρηλατούνται ισχυροί δεσμοί φιλίας και συναδέλφωσης μεταξύ των σπουδαστών, που κράτησαν μια ζωή.
Απόφοιτοι της Σχολής που δεν ασχολήθηκαν με το επάγγελμα του δασικού, εξακολουθούσαν να λένε ότι νιώθουν σαν δασικοί. Στην πρόσφατη ημερίδα για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση της Δασικής Σχολής Αγιάς, παρευρέθηκαν πολλοί από τους προαναφερομένους συναδέλφους.
Η Σχολή Αγιάς, λειτούργησε μέχρι το 1977, και στη συνέχεια εντάχθηκε στο Τμήμα Δασοπονίας των τότε ΚΑΤΕΕ Λάρισας, με έδρα την Καρδίτσα. Στη συνέχεια, το ΚΑΤΕΕ, μετονομάστηκε σε ΤΕΙ και η Δασοπονική Σχολή εντάχθηκε σε αυτά. Πλέον, ολοι οι παλαιοί συνάδελφοι αποφοίτησαν από τη Σχολή Αγιάς, είναι συνταξιούχοι και πολλοί από αυτούς “έφυγαν”.
Έζησαν μέσα από τη Δασική Υπηρεσία το επίπονο έργο του δασοπόνου και έδωσαν όλες τις πνευματικές και σωματικές δυνάμεις τους για να υπηρετήσουν το ΔΑΣΟΣ, χωρίς την ύπαρξη του οποίου, όπως είναι γνωστό σε όλους μας είναι αδύνατη η ύπαρξη ζωής. Η Πολιτεία, εκτιμώντας τη μορφωτική στάθμη των αποφοίτων της Δ.Σ. Αγιάς, αναγνώρισε τα πτυχία τους, με το Ν. 298/16-4-76, ως ισότιμα αυτών των πτυχιούχων Δασοπόνων των ΚΑΤΕΕ και ΤΕΙ, που υπηρετούν σήμερα στις δασικές υπηρεσίες. Προσωπικά, πιστεύω ότι σημασία έχει, από όποια θέση και αν υπηρετεί κάποιος τη χώρα, μικρή ή μεγάλη να την υπηρετεί με εντιμότητα και συνέπεια.
Πληροφορίες: Π. Γρίσπος – δασολόγος
* Του Σωτήρη Απ. Παπαποστόλου, συνταξιούχου δασοπόνου
